We wczesnym średniowieczu na przesmyku między jeziorami Zamkowym i Frydek istniał gród i osada grodowa, służące okolicznej ludności jako schronienie w razie zagrożenia. Po sprowadzeniu przez księcia mazowieckiego Konrada I do Polski Krzyżaków osada znalazła się w rękach Zakonu.
Pierwsza wzmianka o Wąbrzeźnie pochodzi z 1246 roku, kiedy to po utworzeniu trzy lata wcześniej diecezji chełmińskiej, wielki mistrz Henryk von Hohenlohe Wambrez przekazał miejscowość biskupom chełmińskim. W latach 70. XIII wieku gród wraz z osadą został zniszczony przez Prusów. Nie został on już odbudowany, a nowa osada (nazwana Friedeck) powstała w bardziej obronnym miejscu, położonym na wschodnim brzegu Jeziora Zamkowego.
Na początku XIV wieku z inicjatywy biskupa Hermana von Prizna rozpoczęto budowę murowanego zamku, zlokalizowanego w północno-zachodniej części Wąbrzeźna na półwyspie Jeziora Zamkowego. Wąbrzeska warownia była dwuczłonowym założeniem, składającym się z zamku właściwego oraz przedzamcza.
Po zwycięskiej bitwie grunwaldzkiej w 1410 roku zamek w Wąbrzeźnie nie został zaatakowany przez wojska polskie, pomimo faktu, że biskup Arnold Stapil opowiedział się po stronie Zakonu Krzyżackiego.
Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku Wąbrzeźno wraz z zamkiem zostały zajęte przez wojska polskie. Jednak 10 lat później, w 1464 roku Bernard Szumborski wraz ze swoimi oddziałami zdobył zamek, poważnie go niszcząc. Po zawarciu II pokoju toruńskiego biskupi chełmińscy przystąpili do odbudowy rezydencji w Wąbrzeźnie, którą ukończyli pod koniec XV stulecia.
Z inicjatywy biskupa Macieja Konopackiego w latach 1611-1613 na zamku w Wąbrzeźnie przeprowadzono prace budowlane. Wkrótce jednak biskupia rezydencja zaczęła podupadać, do czego przyczynił się najazd szwedzki w 1626 roku.
Ostateczną zagładę warowni zadały działania wojenne prowadzone podczas „potopu” szwedzkiego (1655-1660). W wyniku długotrwałego ostrzału artyleryjskiego przez wojska szwedzkie zarówno zamek, jak i miasto zostały zniszczone. Odtąd biskupi rezydowali w pobliskim Sitnie. W lustracji z 1676 roku czytamy: Zamek zgoła wszystek spustoszony ani okien ani drzwi niemasz. Pokoje tak zniszczone, że w żadnym mięszkać niemoże… Natomiast lustracja z 1723 roku stwierdza, że zamek ab antiquo zdezolowany, w nim niemasz nic, tylko mury stoją puste…
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku i sekularyzacji dóbr kościelnych Wąbrzeźno należało do państwa pruskiego, a zrujnowana biskupia rezydencja przeszła na własność gminy Podzamek. W tym też roku król pruski Fryderyk II wydał zgodę na rozbiórkę jej pozostałości na materiał budowlany, wykorzystany m.in. do odbudowy zabudowań w mieście.
W 1920 roku, po odzyskaniu niepodległości, na terenie Góry Zamkowej (odkupionej od prywatnego właściciela) urządzono park miejski. W okresie międzywojennym przystąpiono m.in. do zalesiania części nieużytków na jej terenie oraz wytyczono kilka dróg publicznych.
Podczas II wojny światowej władze okupacyjne planowały wybudowanie na terenie zamku ośrodka dla młodzieży z Hitlerjugend. W związku z tym w latach 1940-1941 przeprowadzono badania archeologiczne pod kierunkiem W. Heyma. Obecnie z biskupiego zamku zachowały się czytelne zarysy fos, relikty murów zamku właściwego oraz wieży.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
