Na miejscu dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego już w XI wieku istniała osada Jazdów, zniszczona w 1262 roku przez Litwinów pod wodzą Ostafija Konstantynowicza. Następnie, w 1281 roku, książę Bolesław II najechał gród należący do jego brata, Konrada II oraz „zabrał towaru mnogo i ludzi złupił”.
Po włączeniu Mazowsza do Korony ujazdowski dwór stał się rezydencją królewską. W 1548 roku na teren Ujazdowa wprowadziła się królowa Bona Sforza, która wzniosła tu obszerny, drewniany dwór i zabudowania gospodarskie. Dwór ten mieścił się około 120 metrów na północ od dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego, którego budowę w 1624 roku rozpoczął Zygmunt III Waza na podstawie projektu Matteo Castellego lub Konstantego Tencallę. Była to wtedy piętrowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem, dwoma skrzydłami, krużgankami i sześciobocznymi, dwupiętrowymi wieżami w narożnikach.
Miejsce było skrupulatnie wybrane. Zamek stanął nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, idealnie na osi załamanego pod kątem biegu Wisły. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych. Przybyszów w pierwszej kolejności witała prywatna siedziba króla. Dopiero za zakrętem Wisły pojawiła się sylwetka Zamku Warszawskiego.
W 2. połowie XVII wieku właścicielem pałacu stał się Stanisław Herakliusz Lubomirski, który kazał przebudować wnętrza. W 1717 r. na polecenie króla Augusta II Mocnego zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. W 1766 roku pałac kupił król Stanisław August Poniatowski, który go znacznie przebudował. W 1784 roku przekazał pałac na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej, dlatego pałac znowu przebudowano, tym razem w stylu klasycystycznym.
Od 1809 roku w zamku znajdował się szpital wojskowy. W 1920 roku Szpital Ujazdowski posiadał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.
W czasie II wojny światowej, a szczególnie podczas powstania warszawskiego, do szpitala napływało tylu rannych żołnierzy, że brakowało lekarzy i łóżek. Z tego powodu wielu z nich umierało. Ciała powstańców chowano na cmentarzu Obrońców Warszawy nieopodal Szpitala.
W 1950 roku szczątki ok. 600 żołnierzy, pochowanych na cmentarzu Obrońców Warszawy, zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach. W 1954 roku marszałek Rokossowski zadecydował o rozebraniu murów zamku. Wkrótce z budowli zostały tylko piwnice, na których miał stanąć Teatr Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, ale ten projekt nie wszedł w życie. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny.
W 1974 roku zadecydowano o odbudowie zamku i rozpoczęto prace budowlane przy Trasie Łazienkowskiej. Jej budowa stworzyła możliwość zobaczenia przekroju geologicznego skarpy Ujazdowskiej. Zastanawiano się nad otworzeniem stałej ekspozycji, ale wiązało się to z ogromnymi kosztami i dlatego w ostateczności zaniechano tego przedsięwzięcia. Od 1985 roku zamku znajduje się Centrum Sztuki Współczesnej. Odbywa się tam również wiele koncertów i innych imprez tego typu.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.