Historia Nieświeża jest nierozerwalnie związana z działalnością książęcego rodu Radziwiłłów, którzy wznieśli tu swoją główną rezydencję.
Pierwsze potwierdzone informacje o Nieświeżu pochodzą z 1446 roku. Wówczas to król Kazimierz Jagiellończyk, w zamian za poparcie polityczne, nadał Nieśwież bojarowi litewskiemu Mikołajowi Niemirowiczowi. Po jego śmierci dobra nieświeskie przeszły w posiadanie litewskiego rodu Kiszków. W 1513 roku Anna z Kiszków poślubiła Jana Mikołaja Radziwiłła, a po jej śmierci w 1533 roku Nieśwież przeszedł na własność Mikołaja Radziwiłła „Czarnego” (1515-1565), marszałka wielkiego litewskiego.
W 1583 roku z inicjatywy Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w miejscu dawnych fortyfikacji rozpoczęto budowę renesansowo-barokowego zamku według projektu Jana Marii Bernardoniego. Wokół zamkowego dziedzińca znajdowały się trzy budynki: pałac z loggią i czterema ośmiobocznymi wieżyczkami, kamienicę zamkową z wieżą i arsenał. Wjazd na zamek prowadził przez bramę z wieżą zegarową. Zabudowania te otoczono fortyfikacjami o długości 120 na 170 metrów, składającymi się czterech bastionów połączonych kurtynami.
W grudniu 1655 roku należący do Michała Kazimierza Radziwiłła zamek w Nieświeżu, w wyniku zdrady 367 żołnierzy garnizonu słuckiego, został zajęty przez oddziały Bogusława Radziwiłła. W latach 1659-1660 zamek wytrzymał oblężenie wojsk moskiewskich dowodzonych przez Iwana Chowańskiego. W wyniku pożaru zostały zniszczone m.in. dachy, część bramy oraz apartamenty drugiego piętra.
Podczas III wojny północnej, w 1705 roku warownię zdobyła armia króla szwedzkiego Karola XII. Kilka lat później hetman wielki litewski Michał Kazimierz Radziwiłł „Rybeńko” odbudował ze zniszczeń oraz rozbudował zamek w Nieświeżu. W pracach brali udział m.in. architekt Kazimierz Zdanowicz oraz Augustyn Locci.
W 2. połowie XVIII wieku dobra nieświeskie należały do Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku”, znanego z przepychu i rozpustnego życia. Skazywany na banicję przez stronnictwo prorosyjskie musiał dwukrotnie opuszczać Nieśwież.
Podczas konfederacji barskiej w 1770 roku Nieśwież został zajęty przez Rosjan, a Radziwiłłowie zostali wygnani. Nieco później ich archiwa zostały przewiezione do Petersburga, a większość zebranych w pałacu dzieł sztuki została podzielona między rosyjskich szlachciców.
Po kampanii napoleońskiej w 1812 roku władze rosyjskie w odwecie za udział ówczesnego ordynata w wyprawie na Moskwę, odebrały i ograbiły dobra nieświeskie. W latach 80. XIX wieku posiadłość powróciła w ręce Radziwiłłów. Z inicjatywy Marii Doroty De Castellane, żony księcia Andoniego Fryderyka Radziłła, przeprowadzono gruntowną renowację zamku. Budynek pałacowy został podwyższony i rozbudowany. Otrzymał także od strony dziedzińca nową elewację. Został także połączony ukośnymi łącznikami z bocznymi zabudowaniami. Powstało wówczas założenie z dziedzińcem wewnętrznym.
W 1926 roku w nieświeskim zamku doszło do spotkania marszałka Józefa Piłsudskiego z polskimi arystokratami, chcąc zamanifestować chęć współpracy z kołami ziemiańskimi. Po II wojny światowej Radziwiłłowie zostali zmuszeni do opuszczenia zamku. Nieśwież został wcielony do Białorusi, władze białoruskie przekształciły wspaniałą rezydencję Radziwiłłów w sanatorium.
W 1994 roku zespół zamkowy w Nieświeżu został uznany przez władze białoruskie za narodowy pomnik historii i kultury. W 2001 roku, po przeprowadzonej restauracji, został przekazany Narodowemu Muzeum-Rezerwatowi Historyczno-Kulturalnemu Nieśwież.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
