W średniowieczu Lesko należało do klucza majątkowego rodu Kmitów herbu Szreniawa, których główną siedzibą rodową był pobliski zamek Sobień. Pierwszy, jeszcze drewniany, dwór obronny wzniósł w 2. połowie XV wieku kasztelan przemyski Jan Kmita.
Po spustoszeniu przez Wołochów w 1498 roku zamku Sobień wojewoda krakowski Piotr Kmita przeniósł rodową siedzibę do Leska. W latach 30. XVI wieku wzniósł on podpiwniczoną wieżę obronno-mieszkalną, której pomieszczenie na parterze było przykryte sklepieniem krzyżowym wspartym na wielobocznym filarze.
W połowie XVI wieku założenie obronne zostało przebudowane. Obniżono wówczas wieżę mieszkalną oraz rozbudowano w kierunku południowo-wschodnim. W jego skład wchodziło także kilka budynków gospodarczych. Całe założenie zamkowe otoczono parkanem i murami kurtynowymi.
W 1580 roku dobra leskie zostały podzielone między rodziny Barzych i Stadnickich. Kilka lat później, w wyniku kolejnych podziałów, Stadniccy stali się jedynymi właścicielami majątku. Po 1656 roku, zapewne podczas odbudowy ze zniszczeń powstałych w wyniku najazdu szwedzkiego, założenie zwieńczono attykami i narożnymi wieżyczkami.
Podczas wojny północnej, w 1704 roku zamek został spalony i wysadzony przez wojska szwedzkie. Zostało wówczas zniszczone całe bogate wyposażenie obiektu. Rezydencja została odbudowana przez właścicieli dużym nakładem sił i środków. W 1714 roku ponownie zamieszkali w wyremontowanym zamku. Wkrótce potem, w 1731 roku, Lesko przeszło w ręce Ossolińskich. W 1759 roku wraz z ręką Marianny z Ossolińskich znalazło się w posiadaniu Józefa Jana Mniszcha, a poprzez małżeństwo Julii Teresy z Mniszchów wszedł w posiadanie rodziny Krasickich. Krasiccy władali zamkiem i miastem do wybuchu II wojny światowej.
W 1783 roku kolejny pożar zniszczył doszczętnie zamek, który dość długo pozostawał nieużytkowany. Dopiero gruntowna odbudowa, przeprowadzona w latach 1837-1839 według projektu Wincentego Pola, nadała zamkowi kształt klasycystycznej rezydencji. Podczas tych prac m.in. rozebrano część zabudowań, wznosząc parterowe skrzydła z galeriami.
Zamek leski ucierpiał w czasie I i II wojny światowej. Na przełomie 1914 i 1915 roku zamkowe komnaty ograbili i zniszczyli rosyjscy żołnierze, którzy wywołali kolejny pożar zamku. W 1939 roku zamek zajęli Sowieci, którzy przebywali w nim do czerwca 1941 roku. Po ataku III Rzeczy na ZSRR ulokowali się w nim niemieccy żołnierze.
Po wojnie, na mocy dekretu PKWN z 1944 roku, zamek w Lesku odebrano dotychczasowym właścicielom. W 1956 roku zamek stał się własnością Kopalni Węgla Kamiennego „Makoszowy” z Zabrza, która zaadaptowała go na ośrodek wypoczynkowy. Obecnie funkcjonuje tu hotel „Zamek” zarządzany przez Gliwicką Agencję Turystyczną.
W 2000 roku Fundacja Krasickich z Leska podjęła działania mające na celu powrót zamku w Lesku do prawowitych właścicieli.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
