Tereny dzisiejszego Radzynia są zamieszkane co najmniej od VII wieku. We wczesnym średniowieczu na szlaku komunikacyjnym do Pomezanii, pośród jezior i mokradeł, powstał drewniano-ziemny gród zamieszkany przez plemiona pruskie. Na początku XIII wieku stał się on głównym ośrodkiem administracji mazowieckiej na ziemi chełmińskiej, w którym urzędował wojewoda mazowiecki Krystyn, zamordowany w 1217 roku przez księcia mazowieckiego Konrada I.
W 1218 roku dobra radzyńskie zostały zakupione przez biskupa pruskiego Chrystiana i pozostawały w jego rękach do 1231 roku, kiedy to przeszły na własność Zakonu Krzyżackiego, który wzniósł tutaj warowny obóz, będący miejscem postoju dużego garnizonu. W swojej kronice Piotr z Dusburga wspomina, że w roku Pańskim 1234 brat i mistrz Herman, kiedy już usunął z ziemi chełmińskiej Prusów, zebrał wojsko braci i zbrojnych i wybudował zamek Radzyń na pustkowiu, które rozciągało się pomiędzy ziemią chełmińską a Pomezanią.
Budowę murowanego zamku rozpoczęto po upadku drugiego powstania pruskiego w 1278 roku. Prace budowlane zostały ukończone prawdopodobnie przed 1329 rokiem, ponieważ w tym roku na zamku odbył się zjazd duchowieństwa i rycerstwa ziemi chełmińskiej.
Zamek w Radzyniu był na tyle silną warownią, że w lipcu 1410 roku wytrzymała dwumiesięczne oblężenie wojsk polskich. Opanowały ją dopiero podczas odwrotu spod Malborka we wrześniu tego roku. Po zajęciu zamku król Władysław Jagiełło obsadził go załogą dowodzoną przez rycerza Jaśka Sokołowa z Lamberku. Kolejnymi dowódcami byli Dobiesław Puchała oraz Wojciech Malski. Po odejściu głównych sił polskich wojska krzyżackie przystąpiły do 6-tygodniowego oblężenia zamku, jednak bez powodzenia. Warownia powróciła we władanie Zakonu po zawarciu I pokoju toruńskiego w lutym 1411 roku.
Po wybuchu wojny trzynastoletniej w lutym 1454 roku oddziały Związku Pruskiego szturmem zdobyły krzyżacką warownię. Dwa lata później, w 1456 roku oddziały krzyżackie próbowały odbić zamek, ale bezskutecznie. W odwecie spacyfikowały miasto.
W 1466 roku, na mocy II pokoju toruńskiego, Radzyń wraz z zamkiem został przyłączony do Polski, stając się własnością królewską. Po odbudowie ze zniszczeń wojennych zamek stał się siedzibą starostów królewskich.
Podczas wojny polsko-szwedzkiej, we wrześniu 1628 roku, zamek radzyński był oblegany przez wojska szwedzkie, które doprowadziły do jego znacznego zniszczenia. Opis lustracyjny z 1664 roku ukazuje zły stan techniczny warowni.
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku zamek został przejęty przez władze pruskie, które w ocalałych pomieszczeniach umieściły zarząd państwowych dóbr ziemskich. Jednak już w 1780 roku zarząd przeniósł się do nowej siedziby w mieście. Rozpoczęto wówczas trwającą do lat 30. XIX wieku rozbiórkę zamku, wykorzystując uzyskany materiał budowlany do wzniesienia m.in. ratusza. Przerwano ją na skutek protestów mieszkańców. Pod koniec XIX wieku pod kierunkiem Conrada Steinbrechta zamek częściowo odgruzowano i zabezpieczono piwnice pod kaplicą zamkową. Od 1908 roku na zamku w Radzyniu prowadzone są systematyczne prace konserwatorskie i badawcze. Obecnie teren warowni oraz część pomieszczeń zamkowych są udostępnione dla turystów.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
