Grudziądz

W XI wieku na terenie dzisiejszej Góry Zamkowej istniał wczesnośredniowieczny gród (castrum Grudomzch), o którym prawdopodobnie wspomina dokument księcia Bolesława Szczodrego z 1065 roku, w którym zrzekł się czynszów z grodów ziemi chełmińskiej na rzecz klasztoru benedyktyńskiego w Mogilnie.

W 1222 roku książę mazowiecki Konrad I nadał biskupowi pruskiemu Chrystianowi część zniszczonej przez Prusów ziemi chełmińskiej wraz z Grudziądzem (określanym wówczas jako quondam castrum). Odbudowana przez biskupa osada w 1230 roku znalazła się we władaniu Zakonu Krzyżackiego.

Pierwszy, jeszcze drewniano-ziemny, zamek powstał w 1234 roku. Został on poważnie uszkodzony po przegranej przez wojska krzyżackie bitwie pod Rządzem w 1243 roku. W 2. połowie XIII wieku rozpoczęto budowę murowanego zamku konwentualnego, którą ukończono w 1299 roku.

W 1277 roku Grudziądz wraz z zamkiem został poważnie zniszczony przez Prusów dowodzonych przez Skomanda. W 1330 roku, podczas najazdu króla Władysława Łokietka na ziemię chełmińską, grudziądzka warownia stała się główną kwaterą wielkiego mistrza Wernera von Orseln. W 1388 roku w wyniku obsunięcia się skarpy runęła część skrzydła zachodniego, które wkrótce odbudowano.

Po bitwie pod Grunwaldem w lipcu 1410 roku zamek grudziądzki został zajęty bez większego oporu przez wojska polskie, a jego dowódcą został kasztelan poznański Mościc ze Staszowa. Jednakże już w październiku tego roku powrócił we władanie Zakonu.

Wbrew postanowieniom I pokoju toruńskiego z lutego 1411 roku wielki mistrz Henryk von Plauen krwawo rozprawił się z opozycją kierowaną przez Towarzystwo Jaszczurcze. W maju tego roku w lochach wieży zamkowej był więziony jeden z jego przywódców — chorąży ziemi chełmińskiej Mikołaj z Ryńska, który podczas bitwy grunwaldzkiej przeszedł na stronę polską. Po trzech dniach tortur został ścięty toporem na grudziądzkim rynku.

Po wybuchu powstania antykrzyżackiego, 8 lutego 1454 roku mieszczanie grudziądzcy opanowali zamek i przekazali go w ręce rycerstwa chełmińskiego. Pomimo prób odbicia przez wojska krzyżackie, Grudziądz pozostawał w polskich rękach do końca wojny trzynastoletniej. Po zawarciu w październiku 1466 roku II pokoju toruńskiego miasto wraz z ziemią chełmińską przeszło pod panowanie polskie, a zamek stał się siedzibą polskich starostów.

W 1655 roku po krótkotrwałym oblężeniu Grudziądz znalazł się w rękach wojsk szwedzkich. W czasie czteroletniej okupacji Szwedzi przystąpili do umacniania zamku i murów miejskich. W sierpniu 1659 roku Grudziądz został zdobyty przez wojska polskie i austriackie dowodzone przez hetmana Jerzego Lubomirskiego. Podczas kolejnej wojny, północnej, zamek był okupowany i dewastowany przez wojska rosyjskie, pruskie i szwedzkie.

Pomimo starań podejmowanych w 1765 roku przez ostatniego starostę hrabiego Augustyna Stanisława von der Golza, w 2. połowie XVIII wieku grudziądzka warownią zaczęła popadać w ruinę. Chylący się ku upadkowi zamek był zamieszkany do końca XVIII stulecia. W 1801 roku z rozkazu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III rozpoczęto jego rozbiórkę na materiał budowlany dla cytadeli grudziądzkiej, jednak z rozbiórki otrzymano więcej gruzu niż całych cegieł. Ocalały tylko fragmenty murów od strony Wisły, resztki kaplicy oraz wieża zamkowa Klimek.

Podczas wojny francusko-pruskiej (1806-1807) Francuzi wznieśli na szczycie zamkowej wieży rusztowanie z działem, z którego ostrzeliwali oblężoną cytadelę. W wyniku ostrzały pruskiej załogi cytadeli górna część wieży została zniszczona.

W 1839 roku miasto wydzierżawiło od władz państwowych Górę Zamkową. Uporządkowano wówczas cały teren z przeznaczeniem na cele rekreacyjne. Przez wiele lat Góra Zamkowa była ulubionym miejscem wypoczynku mieszkańców Grudziądza. W 1900 roku na jej stokach od strony miasta wzniesiono restaurację. W latach 1936-1939 z wieży Klimek rozlegał się hejnał grudziądzki, skomponowany przez kapelmistrza 64 pułku piechoty kapitana Stanisława Szpuleckiego.

Podczas okupacji niemieckiej, w latach 1941-1942 na terenie zamku zostały przeprowadzone prace wykopaliskowe pod kierunkiem Hansa Jacobiego. Pod koniec II wojny światowej wieża Klimek, wykorzystywana przez Niemców jako punkt obserwacyjny, została uszkodzona w czasie walk o miasto. Ostatecznie 5 marca 1945 roku została wysadzona przez wycofujących się żołnierzy hitlerowskich. W 1956 roku z gruzowiska po zniszczonej wieży usypano kilkunastometrowy kopiec, wokół którego utworzono teren parkowo-spacerowy.

W latach 2006-2014 na terenie dawnego zamku krzyżackiego przeprowadzono prace archeologiczne, podczas których odkryto m.in. pozostałości skrzydła południowego, fragmenty przejazdu bramnego oraz pozostałości XVII-XVIII-wiecznej zabudowy przy kurtynie wschodniej. W wyniku przeprowadzonych prac rewitalizacyjnych zostały wyeksponowane mury warowni oraz wzniesiono nową wieżę widokową wzorowaną na dawnej wieży Klimek.

Fot. tyt.: Polona.pl

Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.