Pierwsza wzmianka o Pokrzywnie (pod nazwą Copriven) pojawia się w 1222 roku jako quondam castrum w tzw. dokumencie łowickim, w którym to został nadany przez księcia mazowieckiego Konrada I biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Po przejęciu w 1231 roku biskupich posiadłości Zakon Krzyżacki rozpoczął budowę prowizorycznej, jeszcze drewniano-ziemnej fortalicji, określanej jako Engelsburg, wzmiankowanej w latach 1239-1241. Pierwszy komtur pokrzywieński, Henryk Brabantius, wymieniany jest w źródłach dopiero w 1279 roku.
Budowę murowanego zamku, zlokalizowanego na wzniesieniu w widłach rzeczki Maruszy i bezimiennego strumienia, Krzyżacy rozpoczęli prawdopodobnie w 3. ćwierci XIII wieku, wykorzystując istniejące drewniano-ziemne umocnienia obronne (wymienione na murowane do końca XIII wieku).
Położony na najwyższym, południowo-zachodnim krańcu wzgórza zamek górny został założony na planie nieregularnego dziewięcioboku (o wymiarach 45 x 45 m). Ze względu na nikły stan zachowania obiektu, dokładne jego rozplanowanie i funkcje budynków oraz układ pomieszczeń nie są w pełni wyjaśnione. W skrzydle północnym mieściła się kaplica p.w. św. Wawrzyńca, we wschodnim — prawdopodobnie zakrystia i refektarz, w południowym z wieżą bramną — zapewne kapitularz. Na drugim piętrze skrzydeł zamkowych mieściły się pomieszczenia magazynowe oraz ganek obronny, natomiast na parterze — pomieszczenia gospodarcze.
Najstarszym elementem zamku była wieża bramną, służąca jako miejsce obserwacyjne oraz — prawdopodobnie — będąca ostatnim punktem oporu. Oprócz pojedynczych pomieszczeń na jej wyższych kondygnacjach, na parterze znajdowało się pomieszczenie wrotnego.
Na wschód od zamku górnego, za suchą fosą z mostem, rozciągało się przedzamcze wewnętrzne o kształcie ośmioboku. Na jego terenie znajdowały się zabudowania mieszkalne oraz gospodarcze, m.in. stajnie, browar. W północno-zachodniej części przedzamcza usytuowany był trzykondygnacyjny spichlerz obronny, którego ściany zewnętrzne stanowiły równocześnie część muru obronnego.
Dalej na wschód od przedzamcza wewnętrznego położone było przedzamcze zewnętrzne o kształcie nieregularnego dziesięcioboku. Otoczone było murem obronnym, w którym znajdowały się prostokątne otwory strzelnicze. Było także dodatkowo chronione od wschodu wąwozem, w którym spiętrzano zaporami wodę. Na terenie przedzamcza zewnętrznego znajdowały się m.in. stodoły, owczarnia, obora.
Po bitwie grunwaldzkiej w 1410 roku zamek w Pokrzywnie został zdobyty przez wojska króla Władysława Jagiełły, który przekazał go Dobiesławowi z Oleśnicy. Na mocy I pokoju toruńskiego w 1411 roku powrócił we władanie Zakonu. W 1414 roku, podczas wojny „głodowej”, warownia ponownie została zajęta przez wojska polskie, które utrzymały się w niej dwa lata. W 1416 roku Krzyżacy zlikwidowali komturię pokrzywieńską, a jej posiadłości weszły w skład wójtostwa w Rogóźnie. Od tego roku na zamku w Pokrzywnie urzędował piwniczny (Kellermeister), zarządzający folwarkiem i browarem.
W 1454 roku zamek w Pokrzywnie został zdobyty przez oddziały Związku Pruskiego i do czasu I rozbioru Polski w 1772 roku był siedzibą starosty polskiego. W 1611 roku zniszczony przez pożar zamek został odbudowany przez starostę Ludwika Mortęskiego. W 1628 roku, podczas pierwszej wojny polsko-szwedzkiej, na zamku znalazły schronienie norbertanki z Żukowa, uciekające przed morowym powietrzem.
Podczas „potopu”, w 1657 roku warownia w Pokrzywnie została zajęta przez wojska szwedzkie, które opuściły ją w 1660 roku pozostawiając w opłakanym stanie. Cztery lata później zamek został odbudowany przez ówczesnego starostę Jana Dominika Działyńskiego.
Po I rozbiorze Polski pokrzywieński zamek został przejęty przez władze pruskie, które sprzedały go w 1784 roku niejakiemu Keyserowi, który rozpoczął jego stopniową rozbiórkę zaczynając od kaplicy zamkowej. W związku ze sprzeciwem biskupa chełmińskiego Andrzeja Baiera, przerwano je na polecenie władz. Interwencja biskupa niewiele pomogła, gdyż pozbawiona opieki warownia uległa stopniowej degradacji. W 1934 roku zachowane ruiny zamku zostały uznane przez władze konserwatorskie za zabytek. Pierwsze prace zabezpieczające warownię podjęto w 1968 roku.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego.
