Zalążkiem obecnego zamku był drewniano-ziemny gród książąt mazowieckich, wzniesiony w tym miejscu na przełomie XIII i XIV stulecia. Pierwszą murowaną budowlą była wzniesiona w połowie XIV wieku wieża Grodzka, obok której w XV wieku usytuowano okazałą rezydencję książęcą. Po włączeniu Mazowsza do Korony przebudowano ją oraz dobudowano nowe renesansowe skrzydło na siedzibę królewską. Obecny wczesnobarokowy kształt (dzieło architektów włoskich m.in. Matteo Castellego) zamek otrzymał za panowania króla Zygmunta III Wazy, w latach 1600-1619. W połowie XVIII wieku przebudowano m.in. fasadę od strony Wisły.
W dobie rozbiorów zamek był siedzibą władz zaborczych, które nie dbały o budynek i częściowo zniszczyły jego wnętrze. Po odzyskaniu niepodległości po 1918 r. zamek przejął reprezentacyjne funkcje państwowe, stając się siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej. Przeprowadzono wówczas prace remontowe i konserwatorskie, a część sal udostępniono zwiedzającym.
II wojna światowa przyniosła całkowite zniszczenie zamku. Pierwsze bomby spadły na zamek 17 września 1939 roku. Podczas okupacji hitlerowcy rozgrabili wyposażenie wnętrz, a w połowie września 1944 r. wysadzili zamkowe mury w powietrze. Jednak polskim muzealnikom udało się uratować wiele elementów dekoracji i wyposażenia wnętrz. Wszystkie uratowane wówczas detale architektoniczne wkomponowano w nowe mury, które wzniesiono w latach 1971-1974. 31 sierpnia 1984 roku udostępniono dla publiczności cały Zamek Królewski – Pomnik Historii i Kultury Narodowej.
Zamek odbudowano w zasadniczej bryle z początku XVII wieku. Najpiękniejsze sale: Rycerska, Tronowa, Wielka zwana Balową, Pokój Marmurowy i Apartamenty prywatne króla mają XVIII-wieczny wygląd, nadany im przez ówczesnych architektów i artystów królewskich. Wnętrza zamkowe zdobią uratowane z pożogi wojennej dzieła sztuki. Ponadto wiele eksponatów jest darami zarówno od osób prywatnych z kraju i zagranicy, jak i rządów różnych państw m.in.: Niemiec, Austrii, Wielkiej Brytanii i Francji.
Do południowego skrzydła zamku przylega, ocalały ze zniszczeń wojennych, klasycystyczny budynek Biblioteki Królewskiej. Został on wzniesiony w latach 1779-1782 przez Dominika Merliniego na potrzeby przechowywania bogatego księgozbioru Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Obecnie warszawski Zamek Królewski pełni przede wszystkim funkcje muzealne. Ponadto w jego wnętrzach odbywają się najważniejsze uroczystości państwowe.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
