Początki Przemyśla, jednego z najstarszych miast Podkarpacia będącego w rękach Piastów, sięgają X wieku. Istnienie wczesnośredniowiecznego grodu potwierdza wzmianka w kronice Nestora pod rokiem 981. Został on wówczas zniszczony podczas wyprawy księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego, przyłączając polskie tereny Grodów Czerwieńskich do Rusi Kijowskiej. W 1018 roku król Bolesław Chrobry, wracając ze zwycięskiej wyprawy kijowskiej, ponownie przyłączył je do Polski. W tym czasie wzniesiono murowaną romańską rotundę i przylegające do niej palatium.
W późniejszych konfliktach zbrojnych między Polską, Rusią i Węgrami Przemyśl był kilkakrotnie niszczony. W 1340 roku, na podstawie umów dynastycznych, król Kazimierz Wielki przyłączył do Królestwa Polskiego część księstwa halickiego wraz z Przemyślem. W tym czasie z inicjatywy władcy na miejscu drewniano-ziemnego grodu wzniesiono pierwszy murowany zamek zniszczony w 1498 roku przez Wołochów.
W latach 1512-153 roku warownia przemyska została wyremontowana i znacznie rozbudowana przez starostę Piotra Kmitę. Zamek posiadał wówczas plan czworoboku z okrągłymi basztami na narożach, a w narożniku południowym czworoboczną wieżę. Od strony północno-zachodniej założenia znajdował się ufortyfikowany przygródek z zabudowaniami gospodarczymi.
Kolejna przebudowa zamku w Przemyślu nastąpiła w latach 1616–1633 z inicjatywy starosty Marcina Krasickiego. Podwyższono wówczas baszty północną i wschodnią, natomiast skrzydło północno-wschodnie przebudowano na budynek mieszkalny z krużgankami.
Po śmierci Marcina Krasickiego zamek, pozbawiony bieżących napraw, zaczął podupadać. Dopiero w 1759 roku starosta Stanisław Poniatowski przystąpił do remontu warowni. Zburzono wówczas kurtynę południowo-zachodnią wraz z basztami południową i zachodnią oraz wzniesiono nowy mur kurtynowy, zmniejszając powierzchnię zamku. Do budynku bramnego zostały dostawione przypory.
W XIX wieku Austriacy zaadaptowali zabudowania zamkowe na więzienie. W 1842 roku na terenie wzgórza założono park, likwidując jednocześnie pozostałości zamkowego przygródka. W 1884 roku zamek przejęło Przemyskie Towarzystwo Dramatyczne „Fredreum”.
Przeprowadzony w latach 70. i 80. XX wieku gruntowny remont zamku przywrócił jego wygląd z czasów Piotra Kmity. Obecnie w zamkowych wnętrzach funkcjonuje centrum kulturalne.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
