We wczesnym średniowieczu położone nad rzeką Liwną Barciany były ważnym grodem pruskiego plemienia Bartów. Po podboju Barcji przez Krzyżaków w 1240 roku pruski gród został zaadaptowany na ich tymczasową strażnicę, której pierwszym dowódcą był Henryk von Alfelt.
W związku z częstymi najazdami oddziałów litewskich podjęto decyzję o budowie silnej (jeszcze drewniano-ziemnej) strażnicy, strzegącej wschodniej granicy państwa krzyżackiego. Wzmiankowana w 1325 roku warownia była siedzibą wójta, a następnie prokuratora, podlegającego komturowi w Brandenburgu.
Budowę murowanego zamku w pobliżu dotychczasowej strażnicy rozpoczęto około 1377 roku z inicjatywy wielkiego mistrza Winricha von Kniprode, który podjął wówczas decyzję o utworzeniu nowego komturstwa z centrum administracyjnym w Barcianach. Warowny zamek powstał na niewielkim wzniesieniu otoczonym z trzech stron bagnami i stawami zasilanymi wodami rzeki Liwny.
Według pierwotnych planów zamek w Barcianach miał być czteroskrzydłową siedzibą konwentu. Jednak w trakcie budowy — około 1385 roku — zrezygnowano z tych planów. Podjęto wówczas decyzję o ulokowaniu komturstwa w Rynie, powołując w Barcianach prokuratorię.
Na północ od zamku rozwijała się osada z kościołem, wzmiankowanym w 1359 roku. Mimo prężnego rozwoju Barciany otrzymały prawa miejskie dopiero w 1628 roku z rąk elektroda Jerzego Wilhelma.
Zamek w Barcianach był jednym z ogniw nadgranicznego łańcucha umocnień, pełniąc m.in. funkcję koszar dla wojsk uczestniczących w rejzach na Litwę. Jednak w połowie XV wieku warownia straciła znaczenie militarne, stając się ośrodkiem gospodarczym zapewniającym Zakonowi dostawy żywności.
Po wybuchu powstania antykrzyżackiego w lutym 1454 roku miejscowy prokurator opuścił zamek w Barcianach, który został zajęty przez zwolenników Związku Pruskiego z Sępopola. [Do zweryfikowania.] W 1455 roku został spalony. Opuszczona warownia została w 1458 roku zajęta przez oddziały chłopskie, które zaoferowały współpracę polskiemu gubernatorowi Prus Janowi Bażyńskiemu, jednak ostatecznie do niej nie doszło.
Po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego w 1525 roku zamek w Barcianach stał się siedzibą zarządcy miejscowych dóbr i był wykorzystywany na cele administracyjne i gospodarcze. W 1580 roku budowniczy królewiecki Blasius Berwart, na polecenie margrabiego Jerzego Fryderyka, wzniósł przy kurtynie zachodniej trzecie skrzydło — trzykondygnacyjny spichlerz.
W połowie XVII wieku przekształcono znajdującą się w owalnej wieży południowo-wschodniej gotycką zakrystię w przytulną alkowę z kominkiem. W XVIII wieku do kurtyny południowej dobudowano parterowy budynek administracyjny domeny państwowej oraz przebito przy nim drugą bramę. W kolejnych latach na zamku przeprowadzono niewielkie zmiany w jego wyglądzie, m.in. wymieniono zniszczony krużganek na nowy o konstrukcji ryglowej.
W 1. połowie XIX wieku zamek znalazł się w rękach prywatnych. Prawdopodobnie w tym okresie przy ścianie szczytowej skrzydła wschodniego wzniesiono drewnianą werandę. Na początku XX wieku osuszono stawy wokół zamku, a ich tereny zagospodarowano na ogrody. W 1915 roku w wyniku pożaru spłonęło skrzydło północne, które odbudowano dwa lata później.
Po II wojnie światowej zamek w Barcianach przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne, wykorzystując go na cele administracyjne i gospodarcze. Rozebrano wówczas XVIII-wieczny budynek administracyjny, wznosząc na jego miejscu nowy. W 2000 roku warownia ponownie znalazła się w rękach prywatnych.
Rys. tyt.: Steinbrecht C., Die Baukunst des deutschen Ritterordens in Preussen, t. 4, Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit in Preussen
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
