Odwiedzając Warszawę nie sposób pominąć Zamku Królewskiego i Starego Miasta. Spacerując po warszawskiej Starówce warto przejść się wzdłuż jej murów obronnych.
Początkowo Warszawę otaczał wzniesiony około 1300 roku wał ziemno-gliniany zwieńczony ostrokołem i poprzedzony suchą fosą. Zaczynał się w północno-wschodniej części miasta, biegł łukiem równolegle do dzisiejszej ulicy Podwale i łączył się na południu z obwarowaniami zamku. Położona od wschodu skarpa wiślana stanowiła naturalną formę obrony miasta.
Pierwszy odcinek murowanych fortyfikacji powstał prawdopodobnie w 1. połowie XIV wieku na wysokości kościoła św. Marcina. W tym okresie wzniesiono również Bramę Krakowską i Bramę Nowomiejską.
Kolejne elementy murów obronnych powstały po 1379 roku, kiedy to książę Janusz I Starszy zezwolił mieszczanom korzystać z książęcych materiałów w zamian za wzniesienie pozostałej części miejskich fortyfikacji.
Około 1413 roku od strony Wisły wzniesiono wieżę strażniczą oraz od strony skarpy wiślanej mur z furtami. Następnie wzmocniono istniejące umocnienia oraz nakryto baszty dachami.
W 1. połowie XV wieku rozpoczęto budowę zewnętrznej linii murów miejskich od strony zachodniej i północnej, które były niższe od murów wewnętrznych oraz posiadały półokrągłe baszty. W 1548 roku podczas ostatniego etapu budowy umocnień Warszawy wzniesiono Barbakan.
Staromiejskie mury obronne zostały tylko jeden raz użyte w bezpośredniej walce przez Szwedów w 1656 roku podczas obrony zajętej przez nich Warszawy. Zostały one wówczas znacznie uszkodzone. Chociaż walory obronne murów były znikome, zostały częściowo odbudowano w latach 1657-1662 oraz odrestaurowane w 1747 roku po zniszczeniach wojny północnej.
Bezużyteczne fortyfikacje staromiejskie zajmowały jedynie przestrzeń, wobec czego zaczęto przebijać w nich dodatkowe furty, a od połowy XVIII wieku także zabudowywać kamienicami. W efekcie tych działań dawne mury zniknęły pomiędzy fasadami nowych domów i z czasem zostały zapomniane.
O istnieniu murów obronnych przypomniano sobie w połowie XIX wieku, jednak dopiero w latach 30. XX wieku rozpoczęto pierwsze prace konserwatorskie mające na celu odsłonięcie części murów, głównie w rejonie Barbakanu. Spore odcinki murów zostały odsłonięte podczas II wojny światowej, kiedy to zbombardowane kamienice zawalały się, odsłaniając dawne mury.
Po wojnie, podjęto w latach 1952-1962 pod kierunkiem Wacława Podlewskiego i Jerzego Brabandera prace rekonstrukcji murów obronnych. Nie zrekonstruowano murów od strony Wisły, choć ich fragmenty zachowały się w kamienicy na rogu Brzozowej i Celnej oraz na tyłach domów przy Kanonii.
W 1977 roku podczas prac archeologicznych na pl. Zamkowym odkryto pozostałości mostu gotyckiego, znajdującego się przy Bramie Krakowskiej. Został on częściowo zrekonstruowany w latach 1982-1983. Kolejna renowacja murów obronnych miała miejsce w latach 2005-2008. Wówczas mury zostały podświetlone.
Fot. tyt.: Zamek Królewski i most gotycki w Warszawie, fot. Piotr Janicki
