Babice (zamek Lipowiec)

Zamek Lipowiec

W 1. połowie XIII wieku dobra babickie wraz zamkiem należały do małopolskiego rodu Gryfitów. Klemens Gryfita z Ruszczy przekazał je klasztorowi benedyktynek ze Staniątek. W 1243 roku tereny te nabył od zakonu benedyktynek biskup krakowski Jan Prandota, włączając je do biskupstwa krakowskiego (do którego należały do 1789 roku). Z jego inicjatywy Jana Prandoty wzniesiono (albo przynajmniej rozbudowano) jeszcze drewnianą warownię.

Zamek Lipowiec
Zamek Lipowiec w Babicach (zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)

W 1. połowie XIV wieku biskup krakowski Jan Muskata wykorzystywał zamek Lipowiec jako punkt oporu wobec księcia Władysława Łokietka, dążącego do odzyskania tronu krakowskiego.

Po objęciu tronu przez Kazimierza Wielkiego, zamek Lipowiec pełnił funkcję twierdzy granicznej, strzegącej także przebiegający tutaj szlak handlowy z Małopolski na Śląsk. Jego zamku z tego okresu nie jest dokładnie znany. Wiadomo, że wówczas istniała kamienna wieża, której pozostałości znajdują się dolnej partii obecnie istniejącej wieży.

W XIV i XV stuleciu zamek był poddawany różnym rozbudowom, przebudowom i remontom. Największy wkład w rozbudowę zamku wznieśli biskupi krakowscy Wojciech Jastrzębiec (1412–1423) i Zbigniew Oleśnicki (1423–1451). W 1444 roku biskup Zbigniew Oleśnicki wystawił w Lipowcu przywilej dla Księstwa siewierskiego.

W XV wieku zamek, oprócz funkcji rezydencjonalnej biskupów krakowskich, zaczął pełnić rolę więzienia dla duchownych. Nowa rola wiązała się z adaptacją na cele więzienne pomieszczeń zamkowych, którą zapewne rozpoczęto w tym okresie. Do bardziej znanych więźniów Lipowca w tym stuleciu należał opat Mikołaj z Buska, uwięziony tu w 1437 roku.

Znaczenie zamku lipowieckiego jako więzienia kościelnego wzrosła jednak dopiero od XVI stuleciu. Większość tych prac prowadzonych była z inicjatywy biskupa Jana Konarskiego (1503-1525).

Zamek Lipowiec
Zamek Lipowiec w Babicach (zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)

XVII wiek nie był dla zamku łaskawy. W 1629 roku pożar strawił znaczną część drewnianych zabudowań i dotknął głównie górną część zamku. W październiku 1655 roku Lipowiec zajęli Szwedzi zajęli, umieszczając w nim kwaterę główną. Warownię opuścili dopiero dwa lata później, w 1657 roku, paląc go na odchodnym. Zdewastowany i zaniedbany obiekt popadający w ruinę trwał tak do 1. połowy XVIII wieku. W 1720 roku biskup krakowski Konstanty Felicjan Szaniawski podjął decyzję o jego odbudowie i przystosowaniu obiektu na dom poprawy dla duchownych. Poza niezbędnymi konserwacjami na zewnątrz zamku, przebudowa objęła głównie jego wnętrza. Efekty tych prac są widoczne do dziś, gdyż później nie podejmowano już żadnych poważniejszych prac budowlanych na terenie zamku.

W 1789 roku zamek Lipowiec przeszedł na rzecz skarbu państwa austriackiego. Następnie znalazł się w rękach prywatnych. W 1800 roku na zamku wybuchł bardzo duży pożar, który obok zniszczeń wnętrz, strawił znaczną część dachu. Po pożarze warownia była tylko częściowo zamieszkana niemal do końca lat 40. XIX w., potem została opuszczona. W 1868 roku hr. Guido Donnersmarck kupił zamek wraz jego dobrami w tym z dużą ilością lasów od Antoniny Łąskiej.

Popadający w ruinę zamek dotrwał do lat 50. XX w., kiedy to podjęto decyzję o jego zabezpieczeniu. Rozpoczęto wówczas niezbędne prace archeologiczno-historyczne i budowlane w celu zachowania obiektu w stanie trwałej ruiny.

Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego

Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.

Postaw mi kawę na buycoffee.to