Pierwsza wzmianka dotycząca okolic zamku Tenczyn pochodzi z 1308 roku, kiedy to Władysław Łokietek wydał dokument dla klasztoru o. cystersów w Sulejowie. Pierwszy, jeszcze drewniany, zamek zbudował około 1319 roku kasztelan krakowski Nawój z Morawicy. On też wzniósł największą na zamku wieżę, zwaną do dziś „Wieżą Dorotką”.
Syn Nawoja, Jędrzej, wojewoda krakowski i sandomierski, rozpoczął dalszą rozbudowę zamku. Wzniósł on dalszy fragment zamku w północno-wschodniej części wzgórza. On także pierwszy przyjął nazwisko Tęczyński. Jego syn, Jaśko, odnowił i znacznie rozbudował zamek, a także założył kaplicę. Z tego okresu pochodzi pierwsza odnotowana w dokumentach historycznych wzmianka dotycząca bezpośrednio zamku. Władysław Jagiełło więził tu niektórych ważniejszych jeńców krzyżackich, wziętych do niewoli w czasie bitwy pod Grunwaldem.
W krótkim czasie ród Tęczyńskich doszedł w Polsce do wielkiego znaczenia. W ich posiadaniu znajdowało się 45 miejscowości, z czego 15 w pobliżu zamku. W połowie XVI wieku często na zamku bywali: Mikołaj Rej z Nagłowic, Jan Kochanowski, Piotr Kochanowski oraz inne ważne postaci polskiego odrodzenia.
Aż do połowy XVI stulecia wygląd zamku nie ulegał większym zmianom. W 1570 roku kasztelan wojnicki, podkomorzy wielki koronny Jan Tęczyński przebudował gotycką warownię w renesansową rezydencję. Zamek posiadał trzy skrzydła, otwarte ku zachodowi, ozdobione renesansowymi attykami, gzymsami i krużgankami. Zamek został otoczony murem kurtynowym, od północy wzmocniono go basteją wjazdową (barbakanem), a od południa dwiema pięciokątnymi bastejami. Na początku XVII wieku Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa gruntownie przebudowała zamkową kaplicę.
W 1637 roku zmarł ostatni z rodu Tęczyńskich – Jan Magnus, wojewoda krakowski. Jego córka Izabela wyszła za mąż za Łukasza Opalińskiego. W 1655 roku marszałek wielki koronny Jerzy Lubomirski, ustępując przed Szwedami, ukrył skarbiec koronny w Starej Lubowli na Spiszu, ale rozpuścił fałszywą wieść, że skarbiec znajduje się na zamku Tenczyn. Szwedzi pod wodzą Königsmarka opanowali zamek, ale skarbu nie znaleźli i w lipcu 1656 roku opuścili go i spalili.
Po „potopie” szwedzkim zamek został w większej części odbudowany i częściowo zamieszkany. W 1768 r. uległ pożarowi w wyniku uderzenia pioruna i od tego czasu popada w coraz większą ruinę. W 1783 roku prochy ostatniego z Tęczyńskich, Jana, przeniesiono z kaplicy zamkowej do nowego grobu w kościele św. Katarzyny w Tenczynku. W 1816 roku zamek stał się własnością Potockich i pozostał w ich rękach do 1945 roku.
W 2009 roku wydana została decyzja w sprawie unieważnienia decyzji o odebraniu zamku rodzinie Potockich w ramach reformy rolnej w 1944 roku, jednak jej wykonanie zostało jednak wstrzymane. W 2009 roku z uwagi na zły stan techniczny zamku, został on zamknięty dla zwiedzających. W 2010 roku gmina, będąca administratorem zamku, uzyskała środki i rozpoczęła częściowe zabezpieczanie ruin. Dzięki pracom zabezpieczającym proces niszczenia ruin udało się zastopować.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
