Początki powstania zamku w Chęcinach nie zostały w pełni wyjaśnione. Co prawda pierwsze wzmianki o warowni pochodzą z 1306 roku, to z pewnością dotyczyły one budowli wzniesionej jeszcze w XIII wieku. Niewątpliwie we wspomnianym dokumencie Władysław Łokietek nadał (lub – jak chcą niektórzy historycy – tylko obiecał) zamek biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Jednakże do przejęcia zamku przez biskupa nie doszło, co potwierdzają dokumenty wystawione przez władcę rok później.
Władysław Łokietek uczynił chęcińską warownię ważnym ośrodkiem administracyjnym, jak też politycznym. Na zamku w Chęcinach w latach 1310, 1318 i 1331 odbywały się zjazdy możnowładców i rycerstwa.
Ze względu na położenie zamku w 1318 roku, w obawie przed wrogim Zakonem Krzyżackim arcybiskup Jarosław zdeponował w Chęcinach skarbiec archidiecezji gnieźnieńskiej. W okresie walk Władysława Łokietka z Zakonem chęcińska warownia odegrała ważną rolę jako miejsce koncentracji polskich wojsk wyruszających na wojnę. Właśnie z tego miejsca w 1331 roku wyruszono na Bitwę pod Płowcami.
Po śmierci Władysława Łokietka pieczę nad warownią objął Kazimierz Wielki. Rozbudował on królewski zamek, zamieniając go w niezdobytą przez ponad 250 lat fortecę. W tym czasie zostały m.in. podwyższone kamienne wieże.
Przez długie lata zamek był wykorzystywany jako więzienie stanu. Osadzono tu m.in. Andrzeja Wingolda, Warcisława z Gotartowic oraz znaczniejszych jeńców schwytanych po grunwaldzkiej wiktorii, m.in. Michała Küchmeistra – późniejszego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego (1414-1422).
Zamek pełnił również funkcję rezydencji królewskiej. Rezydowała tu m.in. druga żona Kazimierza Wielkiego – Adelajda oraz siostra tego władcy – Elżbieta. W późniejszych latach zamieszkiwały zamek: Zofia Holszańska – czwarta żona Władysława Jagiełły oraz królowa Bona – żona Zygmunta Starego.
W 2. połowie XVI wieku chęciński zamek zaczął podupadać. W 1588 roku sejm zarządził przeniesienie ksiąg ziemskich z warowni do położonego u jej podnóża chęcińskiego kościoła. Podczas rokoszu Zebrzydowskiego, w 1607 roku fortyfikacje zostały zniszczone, a zabudowania spalone.
W 1610 roku chęcińska warownia na krótko odzyskała dawną świetność po przebudowie zainicjowanej przez starostę chęcińskiego, Stanisława Branickiego. Jednak już w latach 1655-1657 został doszczętnie zniszczony najpierw przez Szwedów, a następnie przez oddziały Rakoczego. Dzieła zniszczenia dokończyła kolejna okupacja szwedzka w 1707 roku.
Po III rozbiorze Polski zamek zaczął popadać w ruinę. Wtedy to zamek opuścili ostatni mieszkańcy. Przez następne stulecie średniowieczne mury stanowiły głównie darmowe źródło materiału budowlanego dla miejscowej ludności. Podczas I wojny światowej ucierpiała jedna z wież, wykorzystywana przez Rosjan jako punkt obserwacyjny.
Pierwsze prace konserwacyjne przeprowadzono już w 1877 roku. W Polsce międzywojennej ogromny wkład w uratowanie zamku wniósł ówczesny burmistrz Chęcin, Edmund Padechowicz. Przeprowadził on, mimo skromnych funduszy, szereg prac zabezpieczających budowlę przed zupełnym zniszczeniem. Po II wojnie światowej odrestaurowano wieże, na jednej z nich urządzając punkt widokowy. Podczas prowadzonych przez ostatnie lata prac adaptacyjno-renowacyjnych budowla została zabezpieczona w formie trwałej ruiny.
Pod koniec lat 60. XX wieku w okolicach zamku realizowano sceny batalistyczne do filmu „Pan Wołodyjowski”. Wówczas na wschód od zamku wzniesiono makietę zamku w Kamieńcu Podolskim.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
