Biała Podlaska

Pierwsza wzmianka o Białej Podlaskiej pojawia się w dokumentach w 1345 roku. Jej pierwszymi właścicielami byli Iliniczowie, a za założyciela uznaje się Piotra Janowicza „Białego”, wojewodę trockiego i hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasto znajdowało się wówczas w województwie brzeskim, w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 roku, na mocy zapisu w księgach ziemskich, przeszło we władanie rodu Radziwiłłów. Okres ich panowania, trwający ponad 250 lat, zapoczątkował dynamiczny rozwój miasta, znanego wówczas jako Biała Książęca lub Biała Radziwiłłowska.

W 1622 roku książę Aleksander Ludwik Radziwiłł zlecił budowę zespołu zamkowego, podpisując umowę z lubelskim muratorem Pawłem Franciszkiem Murzynem. Wzniesiono wówczas trzykondygnacyjny pałac na planie zbliżonym do kwadratu (41 × 31 m), z czterema pięciobocznymi wieżyczkami w narożach i loggią frontową. Zespół bramny, upamiętniający zwycięstwo pod Chocimiem, powstał w latach 1674–1680 lub około 1684 roku. Około 1700 roku dobudowano barokowe oficyny (zachodnią i frontowe), pawilony ogrodowe (apteka, laboratorium, skarbiec) oraz bastionowe fortyfikacje. Za czasów Anny z Sanguszków Radziwiłłowej (do 1746 roku) zmodernizowano bramę, dodając attykę, oraz ozdobiono wnętrza i otoczenie pałacu.

Od maja 1747 roku zarządcą Białej był Hieronim Florian Radziwiłł, który zapoczątkował prace projektowe mające przekształcić zamek w rezydencję odpowiadającą jego magnackim ambicjom. W 1749 roku, według projektu saskiego architekta Johanna Heinricha Klemma, zrealizowano jedynie część planów. Znaczącej przebudowy dokonano dopiero w latach 1760–1762 z inicjatywy Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńki, który podwyższył loggię o jedną kondygnację i nadał dachowi formę dwuspadową, zastępując dotychczasowe poddasze. W efekcie, zespół zamkowy uzyskał swój ostateczny kształt architektoniczny. Proces jego degradacji rozpoczął się w 1764 roku na skutek najazdu oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza.

W 1883 roku częściowo zrujnowany pałac został rozebrany, a do dziś zachowały się unikalne ziemne fortyfikacje w stylu tzw. szkoły staroholenderskiej. W lipcu 2020 roku zakończono kompleksową rewitalizację założenia – zrekonstruowano obwarowania, wzniesiono bramę koszarską i drewniany most, uporządkowano zieleń oraz ograniczono ruch samochodowy w otoczeniu. Dodatkowo wyeksponowano zarys dawnych murów zamku w terenie.

Ilustracja tytułowa: Polona.pl

Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.