Na wysokim wzgórzu, położonym na prawym brzegu Drwęcy, już w X wieku znajdował się drewniano-ziemny gród strzegący przeprawę przez rzekę. Pierwsza wzmianka o Golubiu pochodzi z 1258 roku, kiedy to został nadany przez Krzyżaków biskupowi włocławskiemu Wolimirowi. W 1293 roku w drodze wymiany z biskupem włocławskim Wisławem dobra golubskie ponownie znalazły się we władaniu Zakonu Krzyżackiego.
W latach 1293-1295 Krzyżacy wznieśli pierwsze założenie obronne o konstrukcji drewniano-ziemnej. Istniało ono stosunkowo krótko, ponieważ już na początku XIV wieku, z inicjatywy pruskiego mistrza krajowego Konrada von Sacka, rozpoczęto budowę murowanego zamku konwentualnego, składającego się z zamku właściwego i przedzamcza.
Zamek golubski był na tyle silną warownią, że na początku lat 30. XIV wieku oparł się próbom zdobycia go przez króla Władysława Łokietka. Po bitwie grunwaldzkiej w lipcu 1410 roku, podczas której zginął komtur golubski Mikołaj Röder, zamek został opanowany bez walki przez wojska polskie i nadany przez króla Władysława Jagiełłę rycerzowi Niemście ze Szczytnik. Jednak już w październiku tego roku Krzyżacy, przy pomocy wojsk inflanckich, odzyskali warownię.
Podczas wojny „golubskiej”, po wcześniejszym zdobyciu miasta, wojska polsko-litewskie 26 sierpnia 1422 roku szturmem zaatakowały warownię, podczas którego przedzamcze zostało całkowicie spalone, a zamek właściwy poważnie uszkodzony. W trakcie walki zginął komtur golubski oraz kilkunastu rycerzy zakonnych, natomiast pozostała część załogi dostała się do niewoli. Po zakończeniu działań wojennych zamek był odbudowywany przez Zakon jeszcze w latach 40. XV wieku.
Po wybuchu wojny trzynastoletniej, w 1. połowie lutego 1454 roku zamek golubski opanowały siły Związku Pruskiego. We wrześniu 1455 roku król Kazimierz Jagiellończyk przekazał warownię w dzierżawę swojemu dworzaninowi Grotowi z Ostrowa. W następnym roku władca w zamian za zasługi nadał Oldrzychowi Czerwonce m.in. zamek golubski. We wrześniu 1460 roku, pod nieobecność Czerwonki (uwięzionego przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradów), krzyżackie wojska zaciężne dowodzone przez Bernarda Szumborskiego rozpoczęły oblężenie Golubia. W wyniku zdrady mieszczan jego wojska opanowały miasto. Dowodzona przez Andrzeja Puszkarza załoga zamku zdołała odeprzeć atak. Dopiero w 1461 roku zwolniony z czeskiego więzienia Oldrzych Czerwonka odzyskał miasto. Po zawarciu w październiku 1466 roku II pokoju toruńskiego zamek stał się siedzibą starosty.
W 1511 roku z polecenia króla Zygmunta Starego rozpoczęto remont golubskiej warowni, który nadzorował biskup chełmiński Jan Konopacki. W 1524 roku starostwo golubskie wraz z zamkiem objął Stanisław Kostka. Jego potomkowie piastowali urząd starosty przez blisko 100 lat, do 1611 roku. Po nich w latach 1611-1625 w zamku rezydowała królewna Anna Wazówna, siostra króla Zygmunta III Wazy. W latach 1616-1623 z inicjatywy królewny średniowieczny zamek został przebudowany na późnorenesansową rezydencję.
Duże zniszczenia na zamku przyniosły wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku. Warownia została wyremontowana dopiero w 1. połowie XVIII stulecia przez starostę Fryderyka Denhofa.
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku zamek golubski stał się siedzibą zarządu Domeny Golubskiej, a część pomieszczeń przeznaczono na mieszkania dla pracowników. Kaplica zamkowa była wykorzystywana przez protestantów do sprawowania nabożeństw. Podczas wojen napoleońskich zamek był wykorzystywany jako lazaret. Od 1815 roku na zamku urzędowali przedstawiciele pruskiej intendentury, a od 1833 roku był wykorzystywany jako więzienie. Upadek zamku zapoczątkowały gwałtowne huragany w latach 1842 i 1847, które spowodowały zawalenie renesansowych attyk w skrzydłach północnym, południowym i zachodnim. Od 1883 roku pomieszczenia skrzydła zachodniego były wykorzystywane na siedzibę szkoły oraz mieszkanie nauczyciela.
Na początku XX wieku cesarz Wilhelm IV przeznaczył znaczne środki na remont zamku, jednak przerwał go wybuch I wojny światowej. Prace remontowe wznowiono w dwudziestoleciu międzywojennym. Rozebrano wówczas grożące zawaleniem ściany (północną i wschodnią) oraz sklepienia zakrystii. W latach 30. XX wieku w pomieszczeniach zamkowych urządzono muzeum regionalne. W czasie II wojny światowej golubska warownia była siedzibą władz okupacyjnych oraz ośrodka szkoleniowego dla młodzieży hitlerowskiej. Po jej zakończeniu, w latach 1947-1952 przeprowadzono na zamku pierwsze prace zabezpieczające i konserwatorskie. W latach 60. XX wieku przeprowadzono na jego terenie kompleksowe badania archeologiczno-architektoniczne. Po przeprowadzeniu remontu we wnętrzach golubskiej warowni umieszczono muzeum regionalne oraz hotel. Od wielu lat na terenie zamku odbywa się Międzynarodowy Turniej Rycerski.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
