Przez wiele lat nieistniejący już Szpital Ujazdowski był jednym z największych szpitali dawnej Warszawy. Mieścił się w pomieszczeniach Zamku Ujazdowskiego oraz w kilku dodatkowych pawilonach, usytuowanych w jego pobliżu.
Początki szpitala sięgają XVIII wieku, kiedy to w 1784 roku król Stanisław August Poniatowski przekazał Zamek Ujazdowski wraz z okolicznymi terenami miastu z przeznaczeniem na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. W czasie prac adaptacyjnych rozbudowywano oficyny, dobudowywano stajnie, wozownię i lazaret. Planowano także przeznaczenie koszar na lazaret, jednak do realizacji tego zamierzenia doszło dopiero w 1809 roku. W budynku zamku powstał szpital wojskowy dla żołnierzy Księstwa Warszawskiego. W 1818 roku z rozkazu księcia Konstantego Romanowa utworzono Szpital Główny Wojskowy, nazwany „Szpitalem Ujazdowskim”.
W połowie XIX wieku szpital okazał się zbyt mały. Rosjanie wznieśli więc w sąsiedztwie zamku kilka dodatkowych budynków. W końcu XIX wieku szpital ponownie rozbudowano, wznosząc 20 nowych pawilonów z czerwonej cegły. W Szpitalu Ujazdowskim mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.
Po odzyskaniu niepodległości Szpital Ujazdowski został przejęty przez Wojsko Polskie. W okresie międzywojennym funkcjonowały: Główny Szpital Wojskowy, Szpital Ujazdowski Okręgowy nr 1 (w latach 1921-1925) i Szpital Oficerskiej Szkoły Sanitarnej.
We wrześniu 1939 roku poniosło śmierć lub odniosło ciężkie rany wielu żołnierzy broniących Warszawy oraz tysiące cywilnych mieszkańców – ofiar bombardowań miasta. Około 600 zmarłych w Szpitalu Ujazdowskim pochowano na tymczasowym „Cmentarzu Obrońców Warszawy”.
Po kapitulacji Warszawy personel szpitala kontynuował działalność medyczną przec całą okupację (m.in. przeniesiono do niego część szpitala św. Ducha). Poza podstawową działalnością utrzymywał kontakt z Polskim Państwem Podziemnym. W tzw. „Rzeczypospolitej Ujazdowskiej” organizowano szkolenia medyczne lekarzy i pielęgniarek, prowadzono prace badawcze. Pomagano Żydom i innym osobom poszukiwanym przez gestapo. Organizowano pomoc jeńcom sowieckim, których Niemcy umieścili w zachodniej części Ujazdowa, nie zapewniając im podstawowej opieki socjalnej i lekarskiej.
Po wybuchu Powstania Warszawskiego okolicę opanowali Niemcy. Podpalili sąsiednie budynki i zażądali natychmiastowej ewakuacji szpitala. 6 sierpnia uformowano kolumnę liczącą ponad 1000 osób. Ciężko rannych niesiono na noszach i łóżkach. Szpital został przeniesiony na ul. Chełmską, a następnie na Sadybę. Po kapitulacji powstania Szpital Ujazdowski działał w Milanówku. W listopadzie 1944 roku został ewakuowany do Krakowa, a w styczniu 1945 roku – rozwiązany.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
