Nieopodal miejscowości Mir, nad rozlewiskami rzeczki Miranki, na początku XVI stulecia wzniesiono potężną późnogotycką warownię. Zamek w Mirze przez kilka stuleci należał do Radziwiłłów.
Pierwsze wzmianki o Mirze pojawiają się w kronikach krzyżackich pod koniec XIV wieku jako własność książąt litewskich. W 1434 roku dobra mirskie zostały podarowane przez księcia Zygmunta Kiejstutowicza kasztelanowi wileńskiemu Siemce Giedygałdowiczowi, którego córka przekazała je Jerzemu Illiniczowu, staroście brzeskiemu i kowieńskiemu.
Jerzy Illinicz na początku XVI wieku wzniósł w Mirze potężny późnogotycki zamek. Został on wzniesiony na planie zbliżonym do kwadratu z czterema potężnymi basztami na narożach oraz jednopiętrowym budynkiem pałacowym (dziś już nieistniejący) w narożu południowo-zachodnim dziedzińca.
Około 1568 roku na mocy testamentu wnuka Jerzego Illinicza zamek w Mirze przeszedł w ręce Radziwiłłów, w których rękach pozostawał do początku XIX stulecia. W XVI wieku Radziwiłłowie przebudowali warownię w stylu renesansowym.
Zamek w Mirze był wielokrotni niszczony, m.in. przez wojska szwedzkie 1655 roku oraz rosyjskie w 1660 roku. W 1706 roku został ponownie zniszczony przez Szwedów. Odbudowana warownia stała się rezydencją m.in. wojewody wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła, znanego z wystawnych uczt.
W dobie wojen napoleońskich zamek w Mirze częściowo zniszczony i opuszczony. W 1813 po śmierci Dominika Radziwiłła warownia znalazła się w rękach jego córki Stefanii i jej męża Ludwiga zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg. W 1895 roku z, a następnie ich córki Marii. W 1895 roku nowym właścicielem warowni został Mikołaj Świętopełk-Mirski, herbu Białynia.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości syn Mikołaja Michał Świętopełk-Mirski rozpoczął przebudowę według opracowanego w latach 1923-1924 projektu Teodora Bursche. Założenie zamkowe było w posiadaniu rodzina Świętopełk-Mirskich do września 1939 roku.
Po zajęciu Mira przez władze sowieckie na terenie zamku utworzono spółdzielnię produkcyjną. Po wkroczeniu Niemców w 1941 roku na terenie parku zamkowego wymordowano część ludności żydowskiej. W maju 1942 roku utworzono na terenie zamku niemieckie getto, zlikwidowane w sierpniu tego samego roku.
Po zakończeniu II wojny światowej, do 1963 roku pomieszczenia zamkowe pełniły funkcje mieszkalne dla miejscowej ludności. W 1983 roku na zamku mirskim rozpoczęto prace rekonstrukcyjne. W 2000 roku warownia została wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, w związku z czym zaczęto jego rewaloryzację i odbudowę. W 2010 roku zespół zamkowy w Mirze został udostępniony dla zwiedzających.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
