W średniowieczu gród nad Narwią stale był narażony na najazdy Prusów, Litwinów i Jaćwingów. Mimo pożarów i zniszczeń odbudowywano osadę, która już w XII wieku była w posiadaniu biskupów płockich.
Pierwszą murowaną siedzibę w miejscu drewnianego grodu wzniósł w XIV wieku biskup Florian Laskary. Wzniesiono wówczas czworoboczną wieżę wraz tzw. Dom Mały. W 1. połowie XV wieku biskup Paweł Giżycki polecił dobudować tzw. Dom Mały w stylu gotyckim oraz otoczyć zamek murem obwodowym. W XVI wieku zamek rozbudowano od wschodu w stylu renesansowym ozdabiając mury zamkowe boniowaniami w technice sgraffito i zwieńczając je attykami. Na północ od Domu Małego wybudowano tzw. Dom Duży.
Za czasów biskupa Marcina Szyszkowskiego, w 1. połowie XVII wieku, wzmocniono mury potężnymi skarpami, a za rządów biskupa Henryka Firleja wybudowano most arkadowy. W 1645 roku przebudowano bramę wjazdową.
Zamek uległ poważnym zniszczeniom podczas „potopu” szwedzkiego, podczas walk wojsk Stefana Czarneckiego ze Szwedami. Kolejne zniszczenia przyniosła III wojna północna, podczas której zajęły go wojska szwedzkie. Biskupią rezydencję odbudowano w stylu barokowym, wznosząc także w tym stylu kaplicę zamkową, tzw. „Magdalenkę”. Pod koniec XVIII wieku biskup Krzysztof Hilary Szembek przebudował ją w stylu klasycystycznym.
Podczas wojen napoleońskich pułtuski zamek był wykorzystywany jako lazaret wojskowy. Odnowiony zamek spłonął w 1841 roku. W 1866 roku władze rosyjskie umieściły w nim żandarmerię i szpital. W 1989 roku, po trwającej 15 lat odbudowie, zamek został przeznaczony na „Dom Polonii”.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
