Niepołomicki zamek został wzniesiony z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Królewska rezydencja składała się z trzech wież, budynków w skrzydle południowym i wschodnim oraz murów kurtynowych wokół dziedzińca. Za czasów Władysława Jagiełły zwoływano na zamek zjazdy koronne oraz odbywały się w nim sądy.
Na początku XVI stulecia Zygmunt I Stary gruntownie zamek przebudował, nadając mu formę czworoboku z dziedzińcem wewnętrznym. Był schronieniem dla dworu królewskiego w okresie panującej w Krakowie epidemii. W 1550 roku wielki pożar zniszczył skrzydło wschodnie i północne. Za panowania Zygmunta Augusta zamek odbudowano i przebudowano. Prace prowadzono w latach 1551-1568 pod kierunkiem Tomasza Grzymały oraz rzeźbiarza Santi Gucciego. Wybudowano m.in. klatki schodowe od strony dziedzińca i krużganki wsparte na trzech słupach.
Od końca XVI wieku zamek przechodził w ręce rodów szlacheckich: Curyłów, Branickich, Lubomirskich. W tym czasie zmieniany był jedynie wystrój wnętrz, przebudowano kominki i stropy. Większą zmianą była przebudowa krużganków na wczesnobarokowe w latach 1635-1637.
Najazd Szwedów w 1655 roku przyniósł kres świetności królewskiej rezydencji. Zamek zamieniono na magazyn żywności, zniszczono kościół, złupiono miasto. W połowie XVIII wieku zamek przejął król August Mocny później August III. Podjęto wówczas jedynie próby remontu. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku zamek wraz z miastem przeszedł pod panowanie Austrii. Austriacy zmienili wystrój zamku przeznaczając go na koszary, rozebrali też drugie piętro, wzmocnili mury skarpami i przyporami.
W drugiej połowie XIX wieku aż do I wojny światowej zamek pełnił funkcje mieszkaniowe, magazynowe. W okresie międzywojennym i powojennym zamek pełnił funkcję obiektu użyteczności publicznej. W czasie wojny zamek przeszedł w ręce niemieckie. W okresie powojennym budowla popadała w ruinę. W 1991 roku, kiedy stał się własnością Gminy Niepołomice, przystąpiono do kompleksowych prac renowacyjnych. Po kilku latach remontów i prac adaptacyjnych, królewska siedziba odzyskała swą dawną świetność.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
