Początki zamku lubelskiego związane są z istnieniem już w XII wieku grodu, pełniącego funkcję kasztelanii. W 2. połowie XIII stulecia na terenie części grodu wzniesiono murowaną wieżę obronno-rezydencjonalną, tzw. donżon.
W XIV wieku w związku z częstymi najazdami Tatarów, Litwinów i Rusinów na tereny kasztelani, z inicjatywy Kazimierza Wielkiego wzniesiono potężny gotycki zamek. Wybudowano wówczas pałac dla króla oraz basztę Żydowską. Położony na szlaku z Krakowa do Wilna zamek, cieszył się zainteresowaniem i opieką Jagiellonów. Tu pod okiem Jana Długosza wychowali się synowie Kazimierza Jagiellończyka.
Około 1520 roku z inicjatywy Zygmunta Starego rozpoczęto przebudowę lubelskiego zamku na okazałą renesansową rezydencję królewską. Wybudowano nową bramę z wieżą, czworoboczną basztę, kamienicę Grodzką, podwyższono pałac królewski ozdabiając go attykami.
W 1569 roku w zamkowych murach obradował sejm, na którym podpisano unię polsko-litewską. 19 lipca 1569 roku na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi Augustowi.
Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, zamek pozbawiony należytej opieki, powoli podupadał. W latach 1655–1657 zamek zajmowały wojska szwedzkie, węgierskie i moskiewskie, co doprowadziło do jego ogromnych zniszczeń. Ocalały jedynie najstarsze budowle – kaplica i donżon.
W okresie rozbiorów, władze rosyjskie przeznaczyły na więzienie Królestwa Kongresowego. W latach 1824–1826, z inicjatywy Stanisława Staszica, wzniesiono na wzgórzu nową budowlę w stylu neogotyku angielskiego. Funkcję więzienia zamek pełnił przez 128 lat, do 1954 roku. Po likwidacji więzienia i przeprowadzeniu prac remontowych zamek przeznaczono na cele kultury. Od 1957 roku jest siedzibą główną Muzeum Lubelskiego.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
