Pierwotna budowla obronna w Kórniku została wzniesiona w XIV wieku dla rodu Górków, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkopolski doby renesansu. Usytuowany na bagiennej wyspie zamek otoczony był fosą, a dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę.
Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 roku zamek przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a w 1610 roku został sprzedany przez Andrzeja Czarnkowskiego Zygmuntowi Grudzińskiemu. Od 1676 roku zamek był własnością rodu Działyńskich.
Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu Działyńskich była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka (1714-1790). Po śmierci pierwszego męża i rozwodzie z drugim, Teofila od połowy XVIII wieku poświęciła swoje życie sprawie rozwoju kulturalnego i gospodarczego Kórnika i przebudowie rezydencji. Obok zamku urządziła ogród w stylu francuskim, utworzyła szkółki drzew i zwierzyniec z egzotycznymi roślinami i zwierzętami. Dbała także o rozwój miasta, sprowadzając doń niemieckich rzemieślników-kolonistów. Sam zamek został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.
Po śmierci Teofili Potulickiej Zamek w Kórniku przez krótki czas był w rękach Szołdrskich, na mocy wyroku sądowego w 1801 roku został jednak zwrócony Działyńskim. Rezydencję objął najpierw Ksawery Działyński, a od 1826 roku jego syn Tytus Działyński. Z powodu zaangażowania w powstanie listopadowe został on pozbawiony przez władze pruskie majątku. Do Kórnika mógł powrócić dopiero w 1839 roku, po wygranym procesie o zwrot dóbr.
Tytus Działyński planował całkowitą przebudowę zamku jeszcze przed powstaniem listopadowym. Zamawiał związane z tym projekty u Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla-Friedricha Schinkla. Po powrocie do Kórnika przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla.
W zamierzeniach Tytusa Działyńskiego zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Zapoczątkował on gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej. Ogród w stylu francuskim Teofili Potulickiej przekształcił w park w stylu romantycznym – obecne arboretum.
Po nagłej śmierci Tytusa Kórnik znalazł się w rękach jego syna Jana. Jan kontynuował prace w zamku, jednak bardziej interesował się rozbudową rezydencji swojej żony Izabeli z Czartoryskich w Gołuchowie. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1880 roku zamek odziedziczył jego siostrzeniec, Władysław Zamoyski, który w 1885 roku został zmuszony do opuszczenia Kórnika i zamieszkania w Zakopanem. Do Kórnika powrócił dopiero w 1920 roku. W 1924 roku, tuż przed śmiercią, Zamoyski przekazał całe swoje dobra, w tym kórnicki zamek wraz imponującą kolekcją dzieł sztuki, zbiorami bibliofilskimi i ogrodem dendrologicznym (Arboretum Kórnickie) narodowi polskiemu. Darowizną zarządzała fundacja „Zakłady Kórnickie”. W czasie wojny zbiory w znacznej części zostały rozgrabione. Fundacja „Zakłady Kórnickie” została zlikwidowana w 1953 roku. W 2001 roku fundacja została reaktywowana na mocy ustawy.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
