Na początku 1228 roku na Mazowsze przybyło dwóch rycerzy krzyżackich z niewielkim oddziałem knechtów, mający zasiedlić pustoszoną przez Prusów ziemię chełmińską. Wiosną 1230 roku dołączył do nich niewielki oddział pięciu rycerzy i kilkudziesięciu knechtów dowodzonych przez Hermana von Balka. Latem tego roku osiedlili się oni w otrzymanym od księcia mazowieckiego Konrada I gródku położonym na lewym brzegu Wisły, który nazwali Vogelsang. Już w następnym roku Krzyżacy przeprawili się na prawy brzeg rzeki, gdzie zorganizowali niewielki przyczółek.
Wskutek powtarzających się powodzi umocnienie zwane „wieżą na dębie” ulegało ciągłym podtopieniom. W związku z tym Krzyżacy przenieśli się około 10 km w górę rzeki, w miejsce zniszczonego przez Prusów słowiańskiego grodu Postolsk. Powstało tu drewniano-ziemne założenie, które przed 1241 rokiem fragmentarycznie wzmocniono kamiennym murem. Było jedną z nielicznych warowni krzyżackich, które nie zostało zdobyte podczas I powstania pruskiego. Pierwszym znanym komturem toruńskim był Rabe, wzmiankowany w 1251 roku. W tym czasie była już zaawansowana budowa murowanego zamku, która z przerwami trwała do 1. połowy XV wieku.
Po bitwie pod Grunwaldem w lipcu 1410 roku Toruń został bez walki zajęty przez wojska polskie. Pieczę nad miastem i zamkiem król Władysław Jagiełło powierzył Wincentemu z Granowa, kasztelanowi nakielskiemu. Po zawarciu traktatu pokojowego w lutym 1411 roku zamek wraz z miastem powrócił pod panowanie Zakonu.
W 1420 roku część zabudowań zamkowych spłonęła, jednakże pomimo przeprowadzonego remontu warownią zaczęła podupadać.
W 1422 roku, po zakończeniu wojny „golubskiej”, Zakon Krzyżacki był zmuszony m.in. do rozebrania zamku w Małej Nieszawce. W związku z tym zwiększono załogę toruńskiej warowni, dla której wzniesiono dodatkowe budynki mieszkalne oraz zabudowano krużganki.
7 lutego 1454 roku Toruń wystąpił zbrojnie przeciwko Zakonowi, dając tym samym sygnał do rozpoczęcia powstania. Już następnego dnia zamek został zdobyty przez mieszczan toruńskich. Decyzją Rady Miasta Torunia (wbrew stanowisku Związku Pruskiego) został zburzony, żeby nie można było osadzić w nim załogi królewskiej. Ocalał tylko młyn, szpital, częściowo zburzony dansker oraz fragmenty murów. W ruinach zamku urządzono wysypisko śmieci.
Po zburzeniu warowni jej teren włączono w obręb miasta. W 2. połowie XV wieku na przedzamczu usypano wał ziemny z fosą, w którego narożu wzniesiono Dwór Bractwa św. Jerzego (tzw. Dwór Mieszczański). W latach 1600-1612, wykorzystując część zamkowych murów, wzniesiono wał ziemny o kształcie trójbocznego bastionu. W tym okresie dansker przebudowano na prochownię.
Pod koniec XVIII wieku na przedzamczu górnym wzniesiono barokowy dworek (tzw. generałówkę), w którym w okresie międzywojennym mieszkał generał Wiktor Thommeé, późniejszy dowódca obrony Twierdzy Modlin podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku.
Na przełomie XIX i XX wieku na terenie zamku miały miejsce kolejne prace budowlane. Przebudowano wówczas Dwór Mieszczański oaz w części północnej dawnego przedzamcza górnego wzniesiono szpital. Z kolei część młyna zamkowego przebudowano na dom czynszowy.
W XIX wieku zapomnianym zamkiem zainteresowali się archeolodzy i konserwatorzy. W latach 1958-1966 przeprowadzono na jego terenie gruntowne badania archeologiczne i konserwatorskie, podczas których odsłonięto fragmenty murów i piwnic.
Obecnie toruńska warownią udostępniona jest w formie trwałej ruiny. Na jej terenie organizowane są festiwale, happeningi i imprezy masowe. Od 2007 roku gospodarzem obiektu jest Centrum Kultury „Zamek Krzyżacki”.
Fot. tyt.: Narodowe Archiwum Cyfrowe
